Publicatie: Tussen willen en weten : Cultuur, cultuuronderwijs, en de ontwikkeling van metacognitie in de adolescentie

Tussen willen en weten : Cultuur, cultuuronderwijs, en de ontwikkeling van metacognitie in de adolescentie

Met literatuuropgave, samenvatting en bijlagen.
Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen.

Hoe kan de cultuurtheorie van Cultuur in de Spiegel bijdragen aan cultuuronderwijs in het voortgezet onderwijs? Emiel Copini (Rijksuniversiteit Groningen) beantwoordt die vraag door het spanningsveld tussen theorie en visie in beleid, de ontwikkeling van adolescenten en onderwijspraktijk te onderzoeken. Hij pleit in zijn proefschrift voor een zinvolle verbinding van visie en theorie, vanuit inzicht in het onderscheid. Die theorie koppelt hij aan de praktijk door het ontwikkelen van lesformats, een checklist voor lesplannen cultuuronderwijs en handreikingen voor het ontwerpen en evalueren van cultuuronderwijs voor docenten (en schoolleiders) van scholen in het voortgezet onderwijs.

Onderscheid 'willen' en 'weten'

Copini geeft in zijn onderzoek inzicht in het onderscheid tussen willen en weten, beschrijft hoe de cognitieve ontwikkeling van kinderen en jongeren verloopt en geeft aan hoe in de praktijk van het voortgezet onderwijs 'willen' en 'weten' weer samen kunnen komen.

Cultureel bewustzijn

Cultuuronderwijs is onderwijs in cultureel bewustzijn. Dit bewustzijn is het algemeen menselijke vermogen om betekenis en uitdrukking te geven aan je ervaring als mens in de wereld. Hoe ontwikkelt dit vermogen zich gedurende de adolescentie? En wat kunnen docenten in het voortgezet onderwijs met een theorie van het cultureel bewustzijn wanneer ze gezamenlijk betekenisvol, vakoverstijgend kunst- en cultuuronderwijs willen ontwikkelen?

Cultuuronderwijs in het VO

De kunst- en cultuurvakken in het voortgezet onderwijs stellen jongeren in staat zichzelf uit te drukken en te positioneren in de samenleving. Ze leren dat cultuur iets is dat je (samen) maakt en waar ze dus verantwoordelijkheid voor kunnen nemen. Waar we vandaan komen bepaalt wie we zijn, maar het is ook het materiaal waarmee we, creatief, veranderingen tot stand kunnen brengen. Cultuuronderwijs relativeert de eigen standpunten, en die van anderen. "Het is hoog tijd voor een meer zinvolle verbinding tussen wat we van het cultureel bewustzijn weten en wat we er als docenten en als samenleving mee willen bereiken", stelt Copini.

Suggesties en aanbevelingen voor onderzoek en praktijk

Beleid:

• Zinvolle verbinding van visie en theorie. Het cultuureducatieve veld zou erbij gebaat zijn om scherper in beeld te krijgen hoe visie en theorie zich tot elkaar verhouden. Een ontwikkelde onderzoekende houding zou ons kunnen helpen legitimeringsgronden te herkennen in een betoog, door mooie praatjes heen te kijken, en het zou tevens een instrument kunnen zijn om verrassende nieuwe en alternatieve perspectieven te ontdekken.
• Beleidsmakers op het terrein van kunst- en cultuureducatie zouden gebaat kunnen zijn bij een balans en samenwerking tussen visie en theorie, tussen beleid en onderzoek. Samenwerking tussen universiteiten en hogescholen, en culturele- en onderwijsinstellingen, en het streven naar meer samenwerking tussen beleidsmakers en onderzoekers zou hieraan kunnen bijdragen.

Onderzoek:

• Visie erkennen en streven naar objectiviteit.
• Wetenschappelijk onderzoek naar metacognitieve ontwikkeling vereist een interdisciplinair, geïntegreerd FSO-perspectief vanuit een theoretische basis.
• Een fylogenetische, sociogenetische en ontogenetische proces (FSO-)perspectief op het cultureel bewustzijn van adolescenten vraagt om onderozkers die rekening houden met cultuurspecifieke, actuele en snel veranderende ontwikkelingen.
• Verder onderzoek naar metacognitieve ontwikeling met betrekking tot de cultuuronderwijspraktijk vereist een mix van onderzoeksmethodes.
• Verder onderzoek naar toepassing van het theoretisch kader in de interactieve lessituatie
• Vakoverstijgend denken en werken vraagt om vervolgonderzoek.
• Onderzoek naar de werking van cultuuronderwijs vereist een praktijkcomponent.

Onderwijs:

• Pas op de plaats en zicht op mogelijkheden: de cultuuronderwijspraktijk kan de theorie gebruiken om te inventariseren wat zij op dit moment doet om leerlingen onderwijs in en over kunst en cultuur bij te brengen. De theorie kan ook gebruikt worden om mogelijkheden te zien en geïnspireerd te raken. Docenten en docententeams krijgen via de theorie zicht op hoe ze zich gezamenlijk kunnen verhouden tot de cultuur en het bewustzijn van kinderen en jongeren.
• Vrije speelruimte: De theorie kan, mits docenten hierin gefaciliteerd worden, ingezet worden om in een vrije settin tot onderwijsinnivatie en nieuwe ideeën te komen. Ingesleten patronen en gewoontes kunnen even worden opgeschud.
• Theorie voor visie: Weten wat je doen en kunt doen kan een aanzet zijn om je visie op onderwijs te vernieuwe of kracht bij te zetten.
• Vakoverstijgend denken en werken. Zorg in de samenstelling van interdisciplinaire docententeams voor een mix van verschillende 'typen' docenten: docenten die van nature over de grenzen van hun vakgebied heen kijken, uitstapjes maken en zien hoe verschillende media en vaardigheden gezamenlijk het culturel bewustzijn van de leerling vormen, en docenten die vooral specialist zijn en willen blijven.
• Geen vast formule: de cultuur van de school, de visie (op kunst en cultuur), de grootte van de organisatie, de traditie, de directe omgeving, de wensen en ambities - al die factoren zijn bepalend voor de wijze waarop er binnen de organisatie gebouwd kan worden aan (vakoverstijgend) kunst- en cultuuronderwijs.
• Structuur en houvast bieden: zorg voor een structuur, een houvast dat voldoende vrijheid geeft om mee te spelen, om van af te wijken, om je toe te verhouden, om passen in te kleuren.
• Meer instrumenten nodig: ontwikkel meer middelen voor het onderwijsveld, voor zowel docenten, (cultuur)coördinatoren, management, als ook voor curriculumontwikkelaars, voor culturele instellingen en aanbieders.
• Onderwijs en educatie: er zijn veel meer toepassingen mogelijk dan in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Voor aanbod van culturele instellingen, zelfstandige kunstenaars of organisaties met een educatieve functie buiten het reguliere onderwijs, zou eveneens coaching kunnen worden ontwikkeld vanuit dit theoretisch kader.
• Vakoverstijgend onderwijs kun je verder uitwerken naar de zaakvakken.
• Steun in de rug: Het is belangrijk voor een ambiteus docententeam dat coördinatoren en directie achter hen staan en dat er meer speel- en ontwikkelruimte beschikbaar komt.